Tupe-Perú

Marka, Aysha y Qullqa

Martha J. Hardman

Lima, 23 de agosto de 2014

Discurso de Martha J. Hardman

Leído por Galdino R. Ordoñez Payano en la premiación de investigadores de la lengua Jaqaru realizado en Cañete, 25 de agosto de 2014.

Amruchatxi, ña, tu.  Kawk»as makta.  Kawkit»as ujtkta.

Sashu Mark jaqiwshq tinkshuqa arishki.

May kutxiqa, sujtcxunhk watkaswa, Dr. Matsuq sawutu <Jaqarn qillqnushunhtakiqa, may qillqyatxw munkt»a> sashu.

Ukatq, Dr. Bautistawshq arish qallyawt»a, Jaqar p»unimq isht’riri.  Isht’rinhanq kims cxunhq isquñ p»unimw akiwt»qa.

Ukatq uk p»unimapmina Dr. Bautistaq Qillqyatx nur wijichiwi, Mark jaqn qillqyanushptaki.

Ukat»q naq upawshqa uk Qillqyatxi Dr. Matsurw yakawt»a.

Dr. Bautistaq qancxis cxunhqkasw Jaqar qillq t»ajwata, ukatq suxt cxunhq watkasw nawshq ak»am tinkwajtna, up kikp»a nurwata.

Push watkasw Piranq <ak»am Jaqar qillqp»a> sashu  sawi.

Ashaqa Qillqyatxi utkiwa, uks jaqar qillqktankaswa.

Jaqar arnw yatxnushstakiqa.

Amruch jakmata tinkk»atskama.

RESOLUCIÓN DIRECTORAL DE LA NORMALIZACIÓN DE LENGUA JAQARU

Reunidos en la presentación del libro del Dr. Dimas Bautista Iturrizaga, en la Universidad Nacional Mayor de San Marcos, el 16 de agosto de 2010, el Ministerio de Educación por intermedio  del lingüista Edinson Huamancayo Curi (representante de la Dericción Intercultural Bilingüe)  hizo la entrega de la Resolución Directoral  de la normalización de la lengua jaqaru.

Ello significa que nuestra lengua tiene un alfabeto reconocido, ya sea, para elaborar materiales educativos, para escribir diversos tipos de documentos, para plasmar nuestros conocimientos ancestrales, y su uso en la preservación y desarrollo de la lengua jaqaru en la educación intercultural bilingüe.

Ver copia de la RD_JAQARU.

Más información https://txupi.wordpress.com/estudios-acaemicoscientificos-de-jaqaru/normalizacion-de-la-lengua-jaqaru-y-la-educacion-intercultural-bilingue/

AQUPUJYU

El video  fue grabado en el mes de marzo, 2010. Las dos primeras melodías corresponden a la fiesta de Aqupujyu;  la tercera es caída, como llaman los tupin@s, de herranza de vaca de la familia Casas; la cuarta es Chawkaspata, caída de Ruperto Payano Casanova y la última es una melodía muy antigua, conocido como Alalkutuwa Acx’ikkutuwa.

Para escuchar ir a

http://www.youtube.com/watch?v=b7zYWazuxHQ

Megdonytaki

Jumaq jayt’uwshtaw Megdony kumari ak antz jay markanw yatxiwtn jiwtama antz acxw ñakiwtna jatzawtna, kumarimshqa.

Markaq jaypchiw mayn amur warmwa: antz imir”a, wak uywir”a, jayrir”a, jarawir’a, ish shaykir”a.  Upaq jiwstakiq ishaw laqwantxi, ishaw upaq yaq»p»amwantxi, antz jaqwanwa.

Uk”uk”w yanhshiwat warminha ullp mark purq”ipna utp”rw irpwata iship, putkapw yakwata. Uk”am  jaqiq ishkasw utkitxi markasnqa.

Pan lluqllap yatxqirsanaw jarwaqki, ishkasw antzatx ñakini, uk txajsaq warmipkasw yuykatani. Biat kumparinhq achakkaswa, wakapw illani.

Upaq antz namp’niwanwa, antz musiri, ukat»w naq t»ajawt municiypn naj yanhshinushptaki, Uk pichq cxunk distritun watpanq illyaw uk»ap jaq»a, mark warmin  karmajanmin nutzrunushup»a.

Uk uruq art’aw shunay arupwa  ukp» jaqtaki. Uk”maw yuyt’ayawq”usht warm mushkatap”a.

Upaq apsap» apsap»w ishpaw uk awant qillqyatxit» arushja uk ministeriweducasiunawshqa, actps qillqyawiwa. Munkn atz acxcxw Jaqarup»a.

Ashaq uk»as jayt’shushuw mawq»i. Sashuq satna

Puj Kumari, Amruch ikma.

Puji

 Mart Kumari, Dims Kumpari

Nuestra comadre Puji

El 25 de febrero murió nuestra comadre, nuestra querida comadre Puji, Megdonia Payano, en Tupe.

Se sabe muy poco de las circumstancia. Parece que se cayó por Waylluru, por la acequia.

Parecee algo increible, algo que no debe ser. Es para nostros un choque tan fuerte; y todavía nuestra menor era. Estamos muy compungid@s, muy chocad@s.

Era una mujer fuerte, ábil, de muchos talentos, ex-concejal, ayudó en construir la biblioteca, tejedora, agricultora, cantaba el yarabí exquisitamente, iba a ser parte de la recuperación de Jaqaru en las escuelas. Firmó las actas de la reunión en que se exigió al Ministerio que permitiera la enseñanza del Jaqaru en las escuelas con los materiales que ella conocía ya por tantos años.  La foto es de ella con papeles de tal reunión.  Y no vivió para ver cumplir su palabra el Ministerio; no vivió para ver las esperanzas de su querida lengua Jaqaru.

Estarás siempre extrañada.  Dejas hueco tremendo. Nuestra comadre querida, que en paz descanses.

– MJ Hardman y Dimas Bautista Iturrizaga

Puji

Our comadre Puji

On February 25, 2010 our comadre, our beloved comadre Puji, Megdonia  Payano, died in Tupe.

We know little of what happened; it appears she fell near Waylluru, along the irrigation canal.

It seems impossible, something that should not be. For us it is a terrible blow, and she was junior to both of us. We feel devastated, deeply shocked and in deep sorrow.

She was a strong woman, so very able, and of so very many talents: member of the town council when Dimas was mayor, involved in the building of the library, an expert weaver, could sing the yarawi magnificently, set to be part of the recovery of Jaqaru in the teaching in the schools. She signed the demand to the Ministry that it be permitted that Jaqaru be taught in the schools with the materials that she had now for so many years. The papers in her hand in the photograph are from the meeting in that regard. She did not live to long enough to see the Ministry fulfill its promise; she did not live to see her hopes for her beloved Jaqaru language realized.

You will always be missed. You leave a profound empty space in our hearts. Dear comadre, may you rest in peace.

– MJ Hardman and Dimas Bautista Iturrizaga

Leer más…

Kantu

Jaqar yatxiwtna

Jaqarsq yatxiwtanwa
ak markasna {bis}
Martha Hardmanhwa
yatxchiwushtu{bis}

Akishq jiwsaq qayllasw
yatxchinushu {bis}
Jilatxi Martha Hardman,
jumaw yatxchiwushta {bis}

Jaqars mujsawa
Martha Hardman {bis}
Apsach ujtq»amata acx
yatxnushtaki {bis}

Canto

Aprendimos Jaqaru

Nuestro Jaqaru aprendimos
en este nuestro pueblo. {bis}
Martha Hardman nos enseño. {bis}

Ahora nosotros tenemos que
enseñar a nuestras hijas/hijos {bis}
Gracias, Martha Hardman,
nos enseñaste. {bis}

Nuestro Jaqaru es dulce,
Martha Hardman {bis}
Mañana no más vas a
volver para enseñar más. {bis}

Curso de capacitación para educación bilingüe

Traducciones de
ADIVINANZAS.
Julio 2006

May lluqulluña utki
P»ak»uyp»ak»u
Pilutap» ik»naqki.
Quwas uka.
Musma.
Ukaq cx’iquwa.
Hay un muchachito
Negrito como olla tiznada
Acarrea su pelota
¿Que cosa es eso?
Adivina.
Ese es escarabajo
  • Robinson Ordoñez Payano

    Saynhanq sayt’ki
    Wasnhanq waski.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq junhq’awa.
    Cuando me paro se paro
    Si camino también camina
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es mi sombra.
  • Gladys Sanabria Acevedo

    May lluqalluña
    Tz’iraraytz’irara
    Pilutap» ik»ki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq cx’iquwa.
    Un muchachito
    Muy negrito
    Acarrea su pelota
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es escarabajo
  • Abel Manrique Erasmo

    Amur ujtxitxawt»wa
    Jaqkunaq illarqaykutu,
    Ish illtupanq jiwkt”wa.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq intiwa.
    Soy buena chiquitqa
    La gente me miran
    Cuando no me ven, me muero.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es sol.
  • Pablo Casa Vilca

    May lluqalluña
    Ch’iprikt’ata
    Jiwn jiwki
    Pilut jayllatkushu.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq cx’iquwa.
    Un muchachito
    Con su saquito
    Se apura mucho
    Jugando su pelota
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es escarabajo.
  • José Johnny Martínez Payano

    May lluqalluña
    Ñikuyñiku
    Tx’ikip» ik»ki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq cx’iquwa.
    Un muchachito
    Muy negrito
    Arrea su mortero
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es escarabajo.
  • José Atanasio

    Anqp»q q»uyuwa
    Manhnurp»q txuyuwa
    Makrups q’ushñiyq’ushñiwa
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq nujmawa.
    Su exterior es verde
    Por adentro es amarillo
    Los testes son rojizos
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es lucuma.
  • Gladys Sanabria Acevedo

    May lluqalluña
    Tz’iraraytz’irara
    Wallqurt’ata
    Janchich sijcx’ki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq kuntriwa.
    Un muchachito
    Muy negro
    Con banda blanca en el cuello
    Destroza carne
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es condor.
  • Abel Manrique Erasmo

    Jall purpanqa
    Ancx’acx’ jatzki
    Ukatq saltnaqki
    K»uwar akaru
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq cxuqyawa.
    Cuando llega la lluvia
    Canta bastante
    Luego salta
    continuamente.

    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Piense.
    Eso es sorsal
  • Robinson Ordoñez Payano

    May lluqalluña
    Ñikuyñiku
    Janchich sijcx’ki
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq quriq»inquwa.
    Un muchachito
    Bien negrito
    Destroza la carne
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es Ave rapiña carnívoro.
  • José Johnny Martínez Payano

    Jayrki jayrki
    jaypiwt’ki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq qapuwa.
    Baila y baila
    Se pone en cinta
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es la rueca.
  • Daciano Ramirez V

    May lluqalluña
    Walnaqki cx’iqissanna
    Jawshach”w palki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq txuyuwa.
    Un muchachito
    Corretea sobre planta de flores azules
    Solo come habas.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es canario.
  • Gladys Sanabria Acevedo

    May tz’akshut
    Ch’araw utki
    Uk»ap» qiwja
    Palshki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq jusawa.
    Un escuálido
    Caballo existe

    Todo pasto
    Consume.

    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es la hoz.
  • Robinson Ordoñez Payano

    May wallmichiw utki
    Jayrki jayrki
    japiwt’ki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq qapuwa.
    Hay una muchacha
    Ella baila y bailando
    Se empreña.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es la rueca.
  • Mancha Santos Hubert

    May lluqalluñaw utki
    Ñikuyñiku
    Pilut jayllatki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq cx’iquwa.
    Hay un muchachito
    Muy nigrito
    Juega su pelota.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es escarabajo.
  • Mancha Santos Hubert

    May apak utki
    Najraps anhqankiri
    Chanhqpanqa
    Jaqkuna ujtarqayki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Kampnawa.
    Hay un vieja
    Su lengua está afuera
    Cuando golpea
    La gente viene.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es Campana.
  • José Johnny Martínez Payano

    May wallmichuña
    Janhq’uyjanhq’u
    Ujtki ujtki
    Jatz jatzarki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq rikisunhawa.
    Una chiquita
    Muy muy blanca
    Se viene y viene
    Derrama lágrimas.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es requezón.
  • Gladys Sanabria Acevedo

    May lluqalluñaq
    Janhq’uyjanhq’u
    Jatzkipatx tukshki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq wilawa.
    Un muchachito
    Muy blanco
    Se acaba llorando.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es una vela.
  • Onofre Tolentino de la Cruz Castro
    (de Kawki/Jaqaru)

    May wallmichiq
    Janhq’uyjanhq’u
    Wan wan
    Jayrki chimp»
    Punhkcx’ki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq qapuwa.
    Una muchacha
    Muy blanca
    Baila mucho
    Su estómago se hincha.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es rueca.
  • Isabel de la Cruz Rivera
    (de herencia Kawki/Jaqaru)

    May karmajaw
    Pajcx mucxka.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq tunasawa.
    Un hombre
    de cabeza hueca.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es tuna.
  • Valerio Luciani Ascencio
    Kawki

    May shaqu utki
    Paluch palki
    Ishaw shishkkitxi.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq jusawa.
    Hay una manada
    Come que come
    No se satisface.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Esa es hoz.
  • Carmen Cutti Tello
    (de profesora Quechua hablante)

    May wallmichuña
    Utap apki
    T»akip» nurki.
    Quwas uka.
    Musma.
    Ukaq naktawa.
    Una muchachita
    Carga su casa y
    Hace su camino.
    ¿Que cosa es eso?
    Adivina.
    Ese es caracol baboso.
  • Carmen Cutti Tello
    (de profesora Quechua hablante)

  • Acta de Comité de Ayuda a Tupe

    Navegador de artículos